En kısa şekilde eşler arası para birimi olarak ifade edebileceğimiz BITCOIN’in 2009 yılında ilk defa ortaya çıkmasından bu yana oldukça uzun bir zaman geçti.
Bu süre boyunca BITCOIN bir çok açıdan ele alındı ve tartışıldı. Vergi makamları mahkemeler bankalar finans kurumları ve hatta icra daireleri bile BITCOIN ile ilgili konularla sık sık karşılaştılar.
Bu her bir karşılaşmada her şeyden evvel “BITCOIN nedir? Yasal mıdır?” sorularına cevap aradılar. Mamafih halihazırda bu konuda üzerinde ittifak edilmiş bir sonuca ve cevaba ise ulaşamadılar. Çünkü aslında bu soruların en azından şimdilik tek bir cevabı bulunmuyor.
Yani cevap kullanıcıya kullanıcının konumuna BITCOIN ile yapılan işlemin ne işlemi olduğuna soruyu hangi ülke için hangi etkinlik ya da kullanım bakımından sorduğunuza gore bazı değişiklikler gösteriyor.
Bilindiği gibi BITCOIN herhangi bir merkez bankasının finans kurumunun meclisin yasanın düzenlediği tarif ettiği onayladığı bir varlık değildir. Bunun yerine madencilik olarak bilinen ve bilgisayar aracılığıyla oluşturulan bir kayıttır. Her hangi bir hükümetle ilgisi bulunmamaktadır. Fiziksel formda bulunmadığından eşler arası bir ödeme sistemidir. Bu nedenle döviz kuru ücreti olmadan sınır ötesi işlemer yapılması için uygun bir yol sunmaktadır. BITCOIN’in sunduğu diğer önemli ve tartışmalı bir avantaj ve özellik ise kullanıcılarının anonim kalmasıdır.
Bugün BITCOIN kullanıcıları pek çok çevrimiçi perkande ağından ürün veya hizmet sayın alabilmekte BITCOIN ATM’lerinden nakit çekebilmektedir. Daha da dikkat çekici bir yanı ise BITCOIN’in neredeyse Dünya’nın her yerinde kripto para birimi borsalarında işlem görebilmesidir. Bu durum ve olanak diğer lokal alternatif yatırım ve işlem araçlarının neredeyse hiçbirinde bulunmamaktadır. Tabi BITCOIN’le Dünya’nın her hangi bir yerindeki ICO’ya katılmak da mümkündür.
Kısaca saydığımız tüm bu lokal ve global işlem seçenekleri ve olanaklarına rağmen sanılanın aksine BITCOIN’i düzenleyen tek tip bir yerel veya uluslararası bir yasal düzenleme söz konusu değildir. Bu açıdan bakınca BITCOIN’in yasal olup olmadığının yanı sıra BITCOIN ile yapılabilen işlemlerin yasal durumu da kişiye işleme ülkeye ve konuma göre değişkenlik gösteren tartışmaları görüş ve uygulama farklılıklarını beraberinde getirmektedir.
BITCOIN’in kullanıcılarına sunduğu anonim kalabilme olanağı yasa koyucuları ve lokal idari kurumları en çok endişelendiren özelliğidir. Bu özelliği gözlemleyen kanun koyucular buna rağmen konuyu sadece bu açıdan ele almak konusunda aceleci davranmayarak BITCOIN ekosistemini tanımayı doğasına uygun şekilde yönetmeyi ve avantajlarına öncelik vermeyi tercih etmektedir. Yukarıda belirttiğimiz gibi BITCOIN’in yasal olup olmadığı da bu sebeplerle ülke kişi kullanım türü – alanı gibi bilgilere göre değişkenlik gösterebilmektedir. Örneğin ABD’de BITCOIN’e karşı genel olarak olumlu bir tutum sergilenmektedir. Öte yandan bazı ABD kurumları BITCOIN’i ve BITCOIN ile yapılan işlemleri yakından takip ederek BITCOIN’in bazı işlemlere ve bazı amaçlarla kullanımını engellemeye çabalamaktadır. Microsoft ve Subway gibi bazı markaların BITCOIN ile işlem yapmayı kabul etmelerinden ötürü zaman içinde BITCOIN bazlı bir türev araç pazarının oluştuğu gözlemlenmektedir. ABD Hazine Bakanlığının Mali Suçu Önleme Birimleri ise oldukça uzun bir zamandan bu yana BITCOIN’in yasal şekilde kullanımına dair yol gösterici incelemelerde bulunmakta ve rehberler yayınlamaktadır. Burada BITCOIN doğrudan para olarak tanımlanmamışsa da lokal gelir kalemlerine dair servislerine ilişkin uygulamalar çerçevesinde parayla bağlantılı hizmet olarak kabul edilmiştir.
Böylece iki amaç güdülmüştür: BITCOIN ile işlem yapanların vergilendirilmesi parayla bağlantılı hizmet olarak değerlendirilerek borsalara dair yasal düzenlemeler için getirilen raporlama kayıt tutma ve gizlilik sorumluluklarının uygulanması. ABD için özellikle “Banka Gizlilik Yasası”nın BITCOIN platformlarına ve işlemlerine uygulanması dikkat çekici bir durumdur. Haliyle bu durum kabul ve uygulamalar ABD’de BITCOIN’in yasal bir varlık olarak kabul edildiği sonucunu ortaya çıkartmaktadır.
Her zaman olduğu gibi Anglo Sakson Hukuk çevrelerinde yasal konulardaki uyum BITCOIN konusunda da kendisini gösteriyor. Kanada da ABD gibi genel olarak BITCOIN dostu bir duruş sergileyerek BITCOIN’i daha ziyade bir emtia olarak ele almakta ve burada BITCOIN kullanımına dair hasasiyeti kara para aklamada kullanılmaması yönünden ön plana çıkartmaktadır.
Kanada Gelir Ajansı’nın emtia yaklaşımını temel gayesi BITCOIN işlemlerine takas olarak bakılmasını sağlamak ve bu şekilde elde edilen geliri ticari bir gelir olarak vergilendirmektir. Vergilendirmede bireysel alım – satım ve yatırım gayesine göre farklı uygulamaların bulunduğunu da bu vesileyle belirtelim. Avustralya’da da benzer bir yaklaşım ve vergilendirme gayesinin ön planda olduğunu eklemeliyiz.
Avrupa Adalet Divanı ECJ’nin 2015 yılında dijital para alım satımını hizmet arzı olarak kabul etmesiyle bunun tüm AB ülkelerinde KDV’den muaf olduğuna dair değerlendirmesi BITCOIN’in ve BITCOIN ile yapılan işlemlerin AB ülkelerinde hukuka aykırı bir varlık olmadığını ortaya koyması bakımından önemlidir. Yine de BITCOIN bazında üye ülkelerin bazı münferit bakış açılarına ve düzenlemelere sahip olduğunu da gözden kaçırmamak gerekir. Örneğin Finlandiya Vergi Otoritesi BITCOIN’i finansal bir hizmet çeşidi olarak tarif ederek KDV’den muaf bir statü tanımıştır. Burada BITCOIN Anglo Sakson hukuk çevrelerindekine benzer şekilde bir emtia olarak ele alınmaktadır. Aynı durum Belçika için de geçerlidir. Almanya ise BITCOIN ile işlemi yapanlara ve yapılan işleme gore değişikenlik gösteren bir tutum içindedir. 13 Mart 2018’de Almanya’ da yayınlanan sanal paralara dair vergisel uygulamalar rehberinde Almanya uygulaması detaylı şekilde düzenlenmiştir. Bu uygulamadan BITCOIN’in Almanya için de yasal hukuka uygun bir varlık olarak kabul edildiği görülmektedir.
BITCOIN yukarıdaki örneklerde de görüldüğü üzere Dünya’nın bir çok ülkesinde yasal bakımdan olumlu şekilde karşılanırken oynaklığı merkezi olmayan yapısı mevcut parasal sistemlere yönelik algılanan tehdit ve uyuşturucu kaçakçılığı ve kara para aklama gibi yasadışı faaliyetlerle bağlantıları nedeniyle diğer bazı ülkelerde ie ihtiyatla karşılanmış; bazı ülkeler dijital para birimini açıkça yasaklarken diğerleri ticaret ve kullanımı için gerekli olan bankacılık ve finansal sistemden herhangi bir desteği kesmeye çalışmıştır. Örneğin Çin’de BITCOIN’in bireysel olarak bulundurulması ve kullanılması serbestken kurumsal ve işletmesel kullanımı ise Çin para piyasası düzenini bozan yasa dışı faaliyet olarak nitelendirilebiliyor.
Uygulamada ise resmi kurum ve kaynakların BITCOIN yatırımına karşı olumsuz bir tutum ve uygulama içine oldukları yaygın bir şekilde ifade ediliyor. Tabi bu durumun önemli bir sebebi olarak BITCOIN’in USD paritesiyle işlem gören ABD tarafından desteklenen bir kripto para olarak ele alınması ve Çin Merkez Bankasının kendi kripto para projelerine dair hedeflerini koruma çabası da gösterilebilir. Rusya’ya baktığımızda BITCOIN Rusyada düzenlenmemekle birlikte mal veya hizmet için ödeme olarak kullanılmasının yasalara aykırı kabul edildiğini görmekteyiz. Bolivya Kolombiya ve Ekvator ise merkez bankaları veya meclis kararlarıyla BITCOIN’i açıkça yasaklayan ülkelerin arasında yer alıyor.
Tüm bu örneklerin gösterdiği bazı sonuçları şu şekilde özetleyebiliriz. Genel eğilim BITCOIN’i hukuken yasaklamaktan değil fakat düzenlemekten yana. Öte yandan aradan geçen uzun zamana rağmen bu merkeziyetsiz yapıyı yakından tanımayan kanun koyucular yasal olarak nasıl düzenleyeceklerine de maalesef henüz karar verebilmiş değiller. Bu arada ve bu süre boyunca BITCOIN’in yasal olmayan bir varlık ve BITCOIN ile yapılan işlemlerin ve sunulan hizmetlerin ise hukuka aykırı işlemler olarak kabul edilmesi ise mümkün olmamıştır. Zira BITCOIN şayet yasa dışı bir varlık olarak kabul edilirse BITCOIN ile yapılan işlemlerin vergilendirilmesi mümkün olmayacağı için oldukça uzun süren bir bir geçiş dönemi olarak tanımlanabilecek bu sürede çoğu kanun koyucunun BITCOIN’i yasal BITCOIN ile yapılan işlemleri hukuka uygun işlemler olarak gördüklerini ifade etmek hatalı olmayacaktır.
Nitekim özel hukukta temel bir kural olarak; kanunla açıkça yasaklanmayan hukuki işlemler hukuken serbest ve muteber kabul edildiği için; BITCOIN madenciliği BITCOIN’in kendisi ve BITCOIN ile yapılan işlemler de bu zeminde hukuka uygun ve yasal bakımndan meşru işlemler olarak varlığını korumakta ve güçlendirmektedir.